Health Rodos: Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, το νερό θεωρούνταν ένα κοινό αγαθό – ένας φυσικός πόρος που ρέει ελεύθερα και υπάρχει σε αφθονία. Σήμερα, αυτή η πεποίθηση καταρρέει με ανησυχητική ταχύτητα. Η κλιματική αλλαγή, η υπερεκμετάλλευση, η ρύπανση και η γεωπολιτική αστάθεια μετατρέπουν το καθαρό νερό από αυτονόητο στοιχείο της ζωής σε σπάνιο είδος και πηγή διεθνούς έντασης.Περισσότεροι από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Μέχρι το 2050, ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί δραματικά, με βάση εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών. Το νερό δεν είναι πια μόνο ζήτημα δημόσιας υγείας ή περιβάλλοντος, είναι πλέον γεωπολιτικό διακύβευμα.AdvertismentΑπό φυσικό αγαθό σε γεωπολιτικό εργαλείοΗ διαχείριση του νερού υπήρξε ανέκαθεν παράγοντας ισχύος. Από τα αρδευτικά συστήματα των πρώτων πολιτισμών στη Μεσοποταμία έως τα φράγματα του 20ου αιώνα, ο έλεγχος του νερού συνδεόταν με εξουσία και οικονομική ανάπτυξη. Σήμερα, όμως, το νερό αποκτά χαρακτήρα γεωστρατηγικού μέσου.Χώρες που ελέγχουν τις πηγές μεγάλων ποταμών ή υδάτινων αποθεμάτων αποκτούν διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Τα παραδείγματα αφθονούν:

• Η Αιθιοπία με το φράγμα της Αναγέννησης στον Νείλο επιδιώκει να αναδιαμορφώσει τη σχέση ισχύος με την Αίγυπτο και το Σουδάν.
• Η Τουρκία, με το τεράστιο αρδευτικό πρόγραμμα GAP στον Ευφράτη και τον Τίγρη, έχει επανειλημμένα δεχθεί κατηγορίες από Συρία και Ιράκ για περιορισμό της ροής νερού.
• Το Θιβέτ, ως υδάτινο “κεφάλαιο” της Ασίας, προσφέρει στην Κίνα σημαντικό στρατηγικό έλεγχο σε ποταμούς που τροφοδοτούν την Ινδία, το Μπανγκλαντές, το Βιετνάμ και την Καμπότζη.

Αυτός ο “υδρο-εθνικισμός” μετατρέπει το νερό από μέσο συνεργασίας σε αιτία εντάσεων. Σύμφωνα με το Pacific Institute, έχουν καταγραφεί πάνω από 500 συγκρούσεις σχετικές με το νερό τα τελευταία 50 χρόνια, με αυξανόμενη ένταση τη δεκαετία του 2020.AdvertismentΗ κλιματική αλλαγή εντείνει τον ανταγωνισμόΗ κλιματική κρίση ανατρέπει τους κύκλους των βροχοπτώσεων και επιταχύνει την ερημοποίηση. Περιοχές που παραδοσιακά θεωρούνταν “υγρές” —όπως η Καλιφόρνια, η Νότια Γαλλία, ή η Βόρεια Ιταλία, βιώνουν επαναλαμβανόμενες ξηρασίες. Αντίστοιχα, περιοχές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής γίνονται πλήρως μη βιώσιμες χωρίς εξωτερική βοήθεια.Το φαινόμενο “zero-day” (η ημέρα κατά την οποία ένα αστικό κέντρο εξαντλεί το διαθέσιμο νερό του) έχει ήδη παρατηρηθεί:

• Στο Κέιπ Τάουν (Νότια Αφρική) το 2018, οι πολίτες αναγκάστηκαν να ζουν με 50 λίτρα την ημέρα.
• Στην Ινδία, το Δελχί και η Τσενάι αντιμετώπισαν μαζικές ελλείψεις το 2019.
• Στην Ισπανία και την Ελλάδα, η υπεράντληση των υδάτων έχει οδηγήσει σε κατάρρευση υδροφόρων οριζόντων.

Η άνοδος της θερμοκρασίας, η μείωση του χιονιού στα ορεινά οικοσυστήματα και η εξάτμιση των ταμιευτήρων απειλούν άμεσα την αγροτική παραγωγή, τη βιομηχανία και την επιβίωση κοινοτήτων.Οι ιδιωτικοποιήσεις και η αγορά του νερούΗ παγκόσμια χρηματοπιστωτική κοινότητα έχει αρχίσει να βλέπει το νερό ως επενδυτικό αγαθό. Από το 2020, το νερό μπήκε στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων (futures) στις ΗΠΑ, προκαλώντας αντιδράσεις για την «εμπορευματοποίηση της ζωής».Παράλληλα, πολυεθνικές εταιρείες έχουν αγοράσει δικαιώματα πρόσβασης σε πηγές και φράγματα:

• Η Nestlé ελέγχει σημαντικά αποθέματα σε Βόρεια Αμερική και Αφρική.
• Εταιρείες στη Χιλή, την Αυστραλία και την Ινδία αποκτούν μακροχρόνιες άδειες εκμετάλλευσης υδάτων εις βάρος των τοπικών κοινωνιών.

Η ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης νερού οδηγεί σε αύξηση τιμών, υποβάθμιση υπηρεσιών και κοινωνικές συγκρούσεις. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι η “Εξέγερση του Νερού” στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας το 2000, όταν η ιδιωτικοποίηση της υδροδότησης προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις και τελικά την ακύρωση της σύμβασης με την Bechtel.Η Ευρώπη και η Ελλάδα στο επίκεντρο νέων υδρο-προκλήσεωνΗ Ευρώπη, παρά την τεχνολογική της πρόοδο, δεν είναι προστατευμένη από την κρίση νερού. Ξηρασίες πλήττουν όλο και συχνότερα τον Νότο, ενώ η γεωργία —ειδικά στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα— καταναλώνει έως και 80% του διαθέσιμου γλυκού νερού.Στην Ελλάδα, η άνιση κατανομή των υδάτινων πόρων μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής χώρας, η γεωργική υπερκατανάλωση, η διαρροή δικτύων άνω του 30% και η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού δημιουργούν ένα επισφαλές μέλλον:

• Η Θεσσαλία αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα υπεράντλησης του υπόγειου υδάτινου πλούτου.
• Το Αιγαίο, με περιορισμένους υδάτινους πόρους, εξαρτάται από αφαλατώσεις ή μεταφορά με υδροφόρες.
• Η Αττική, παρότι διαθέτει φράγματα, παραμένει ευάλωτη σε παρατεταμένες ξηρασίες.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο φυσικό. Είναι πολιτικό, θεσμικό και διαχειριστικό. Η έλλειψη εθνικής πολιτικής υδάτων εντείνει τα αδιέξοδα, ενώ η απουσία διαλόγου για τη δίκαιη κατανομή του νερού παραμένει εκκωφαντική.Υδάτινες συμφωνίες και η απουσία παγκόσμιας ρύθμισηςΣε αντίθεση με το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο ή τα όπλα, δεν υπάρχει καθολική διεθνής συνθήκη που να ρυθμίζει τη χρήση του νερού. Αν και υπάρχουν τοπικές συμφωνίες (όπως η Συνθήκη του Ινδού ανάμεσα σε Ινδία και Πακιστάν), πολλές περιοχές δεν καλύπτονται από νομικό πλαίσιο.Οι πόλεμοι για το νερό δεν είναι απαραίτητα «ένοπλοι» — είναι συγκρούσεις μέσω ελέγχου, τιμολόγησης, τεχνολογίας και αποκλεισμού.Η παγκόσμια κοινότητα αργεί να κατανοήσει ότι η ασφάλεια του νερού είναι τόσο κρίσιμη όσο η ενεργειακή και η διατροφική ασφάλεια. Χωρίς παγκόσμια «συμφωνία για το νερό», η ανθρωπότητα θα πορευτεί σε ένα μέλλον έντασης και ανισότητας.Σενάρια, λύσεις και επιτακτικές προτεραιότητεςΤο μέλλον του νερού εξαρτάται από τις επιλογές που θα γίνουν τώρα. Τα βασικά σενάρια περιλαμβάνουν:

• Σενάριο κρίσης: συνέχιση της ιδιωτικοποίησης, εντεινόμενες ανισότητες, αυξανόμενοι «υδάτινοι» πρόσφυγες.
• Σενάριο προσαρμογής: τεχνολογικές λύσεις (έξυπνη άρδευση, επαναχρησιμοποίηση, αφαλάτωση), αλλά άνιση πρόσβαση.
• Σενάριο συνεργασίας: διακρατικές συμφωνίες, θεσμική ρύθμιση, περιφερειακή αλληλεγγύη.

Οι βασικές στρατηγικές που προτείνουν οι ειδικοί:

1. Θεσμική διαχείριση με γνώμονα τη βιωσιμότητα και τη δικαιοσύνη.
2. Διεθνείς συμφωνίες που θα ρυθμίζουν τα των διακρατικών ποταμών.
3. Απο-εμπορευματοποίηση του νερού: αναγνώριση του ως ανθρώπινο δικαίωμα.
4. Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού για τη σημασία της εξοικονόμησης.
5. Διαφάνεια στη διαχείριση και κοινωνικός έλεγχος στη λήψη αποφάσεων.

Το νερό ως πολιτικό και ηθικό διακύβευμαΤο νερό είναι ζωή, αλλά πλέον είναι και πολιτική, οικονομία, ασφάλεια και ανισότητα. Ο τρόπος με τον οποίο το διαχειριζόμαστε δεν αφορά μόνο το περιβάλλον, αλλά και το είδος της κοινωνίας που θέλουμε να χτίσουμε.Θα συνεχίσουμε να θεωρούμε το νερό απεριόριστο, μέχρι να το χάσουμε; Ή θα το προστατεύσουμε ως κοινό αγαθό, αδιαπραγμάτευτο για τις επόμενες γενιές;Μπορεί η απάντηση να δοθεί από τους πολιτικούς, η κοινωνική μας ευθύνη όμως μας καθιστά συνυπεύθυνους.Πηγές

1. United Nations World Water Development Report (2024) – UNESCO
2. Pacific Institute – Water Conflict Chronology
3. World Bank – Water Scarcity: A Global Risk
4. Gleick, P. H. (2014). The World. Water: The Biennial Report on Freshwater Resources
5. European Environment Agency – Water Resources in Europe: Confronting Water Scarcity
6. Mekonnen, M. M., & Hoekstra, A. Y. (2016). Four billion people facing severe water scarcity. Science Advances
7. Council on Foreign Relations – Global Water Stress: Map and Data
8. Stockholm International Water Institute (SIWI) – Transboundary Water Cooperation
9. FAO – Water Governance and Policy
10. Amnesty International – Water as a Human Right

πηγή: enallaktikidrasi.com