Health Rodos: Η Οδύσσεια δεν εξυμνεί τον ανίκητο ήρωα, αλλά τον άνθρωπο που πέφτει και σηκώνεται, με λιγότερες βεβαιότητες και περισσότερη σοφία.Η αντίληψη της ήττας στην αρχαία ελληνική σκέψηΣτην αρχαία ελληνική κοσμοαντίληψη, η ήττα δεν ήταν ντροπή· ήταν αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι τραγωδίες εξύμνησαν την πτώση, τη συντριβή, την αδυναμία – και την υπέρβασή τους. Η τριάδα “κόρος – ύβρις – κάθαρσις” πέρα από δραματουργική σύμβαση, ήταν και τρόπος κατανόησης της ύπαρξης. Ο κορεσμός οδηγούσε στην ύβρι, κι αυτή με τη σειρά της στην κάθαρση μέσω συντριβής ή αυτογνωσίας. Μέσα σε αυτή την αντίληψη, η ήττα ήταν παιδευτική. Ο άνθρωπος που δεν ηττήθηκε, δεν γνώρισε την ολότητα του εαυτού του. Η ήττα φανερώνει όρια, αποκαλύπτει αξίες, ξεγυμνώνει προθέσεις. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στην “Ποιητική”, η τραγωδία εκπαιδεύει μέσα από το έλεος και τον φόβο, οδηγώντας στην κάθαρση – μια εμπειρία αναγκαία για την κατανόηση του εαυτού και του κόσμου.»AdvertismentΠώς οι περιπέτειες του Οδυσσέα αντικατοπτρίζουν την αξία της ήτταςΟ Οδυσσέας, αντίθετα με τον Αχιλλέα, δεν θριαμβεύει με τη βία αλλά με την αντοχή. Δεν κατακτά τον κόσμο, αλλά επιβιώνει από αυτόν. Η Οδύσσεια είναι μια διαρκής σύγκρουση με την απώλεια, την απόγνωση και την ανασφάλεια. Ο ήρωας χάνει ανθρώπους, πλοία, χρόνους, ακόμη και την ταυτότητά του, και μέσα από αυτές τις ήττες ξαναχτίζει τον εαυτό του. Όταν ναυαγεί στα κύματα, δεν είναι η φυσική του δύναμη που τον σώζει, αλλά η επιμονή του. Όταν ξεγελά τον Πολύφημο, δεν είναι υπεράνθρωπος, αλλά εφευρετικός. Όταν υπομένει τη διαμονή στην Καλυψώ, δεν είναι ελεύθερος, αλλά μαθαίνει την αξία της επιστροφής. Η Οδύσσεια μας λέει ότι η ήττα είναι η αρχή της προσωπικής μύησης κι όχι το τέλος της ιστορίας.Ο Οδυσσέας, πολλές φορές, καταλήγει μόνος. Χάνει τους συντρόφους του, χάνει την πίστη στους θεούς, χάνει τον προορισμό του. Όμως, κάθε φορά που χάνει κάτι, κερδίζει μια αλήθεια. Η αλήθεια πως το ανθρώπινο πνεύμα δεν μετριέται με τις νίκες, αλλά με τη δύναμη να συνεχίσει. Δεν είναι ήρωας επειδή νικά, αλλά επειδή συνεχώς ανασυντάσσεται. Και σε αυτό ακριβώς βρίσκεται το μάθημα. Ο ήρωας της Οδύσσειας είναι ο άνθρωπος που ηττήθηκε, αλλά αρνήθηκε να παραδοθεί. Αυτή η διάσταση της ηθικής ωρίμανσης του Οδυσσέα αναδεικνύεται και στην ερμηνεία του Bruno Snell, ο οποίος βλέπει στο έπος τη διαμόρφωση της συνείδησης και του εσωτερικού ανθρώπου.Πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε τα μαθήματα της Οδύσσειας στη ζωή μαςΗ ήττα συνήθως βιώνεται ως στίγμα. Η αποτυχία σε μια εργασία, το τέλος μιας σχέσης, η απόρριψη, όλα εκλαμβάνονται ως προσωπικές αποδείξεις ανεπάρκειας. Η κουλτούρα μας εξυμνεί τη συνεχή πρόοδο, την αδιάκοπη επιτυχία, την ευθυγραμμισμένη τροχιά προς την κορυφή. Μέσα σε αυτό το τοπίο, η Οδύσσεια προσφέρει μια εναλλακτική αφήγηση. Η ζωή είναι κυκλική, σπειροειδής, γεμάτη πισωγυρίσματα και παρακάμψεις. Ο δρόμος για την “Ιθάκη” περνά μέσα από τη θάλασσα της αβεβαιότητας.AdvertismentΗ σύγχρονη ψυχολογία επιβεβαιώνει αυτή την αρχαία σοφία. Η έννοια της “μετατραυματικής ανάπτυξης” (post-traumatic growth), όπως περιγράφεται από τον Richard Tedeschi και την Laura Calhoun, υποδεικνύει ότι οι άνθρωποι μπορούν να εξελιχθούν μέσα από την απώλεια, αποκτώντας πιο ουσιαστικές σχέσεις, μεγαλύτερη εκτίμηση της ζωής και ενισχυμένο αίσθημα προσωπικής δύναμης. Η ήττα, όταν ενσωματωθεί και κατανοηθεί, γίνεται εργαλείο αυτογνωσίας. Κάθε επαγγελματική αποτυχία μπορεί να αναδείξει νέες κατευθύνσεις. Κάθε συναισθηματική απώλεια μπορεί να επανακαθορίσει τις σχέσεις. Κάθε πτώση είναι μια ευκαιρία επανεκκίνησης.Η Οδύσσεια μας θυμίζει ότι δεν χρειάζεται να είμαστε αλάνθαστοι, αλλά ευέλικτοι. Ότι η ευφυΐα δεν είναι μόνο διανοητική, αλλά και συναισθηματική – να διαχειριζόμαστε το άγνωστο, να προσαρμοζόμαστε στο αναπάντεχο, να βρίσκουμε νόημα στο ανολοκλήρωτο. Ο Οδυσσέας γίνεται σύμβολο της επιβίωσης μέσα από την ήττα. Αυτή η προσαρμοστικότητα συνδέεται και με τις σύγχρονες θεωρίες ανθεκτικότητας (resilience), όπως διατυπώνονται από τη Ann Masten, που θεωρεί την ανθεκτικότητα “κοινή και όχι ασυνήθιστη” ανθρώπινη ικανότητα.Η ήττα ως απαραίτητο στάδιο για την προσωπική ανάπτυξηΗ ήττα, όπως την παρουσιάζει η Οδύσσεια, δεν αποτελεί αδυναμία, αλλά αναγκαία παύση. Είναι η στιγμή που σπάει η αλαζονεία, που αποκαλύπτεται ο αληθινός χαρακτήρας. Ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη ως άνθρωπος που ξέρει πια τι σημαίνει να έχεις χαθεί και να έχεις ξαναβρεί τον δρόμο σου. Αυτό είναι το υπαρξιακό μάθημα που ξεπερνά τον χρόνο και τον πολιτισμό. Ο δρόμος προς τον εαυτό περνά μέσα από την εμπειρία της ήττας.Αν αναγνωρίσουμε την ήττα ως μετάβαση, τότε μπορούμε να την εντάξουμε στη ζωή μας ως σύμμαχο. Η Οδύσσεια δεν μας μαθαίνει μόνο πώς να φτάσουμε στην Ιθάκη – μας μαθαίνει πώς να αξίζουμε την επιστροφή.Ενδεικτικές Πηγές:

• Αριστοτέλης, “Ποιητική”
• Homer, “The Odyssey” (μετάφραση E.V. Rieu, Penguin Classics)
• Snell, Bruno. The Discovery of the Mind in Greek Philosophy and Literature. Dover Publications.
• Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (1995). Trauma and Transformation: Growing in the Aftermath of Suffering. Sage.
• Masten, A. S. (2001). Ordinary Magic: Resilience Processes in Development. American Psychologist, 56(3), 227–238.
• Snell, B. (1953). The Discovery of the Mind: The Greek Origins of European Thought. Harvard University Press.

πηγή: enallaktikidrasi.com