Health Rodos: Η συγγνώμη αποτελεί μια πράξη με υψηλό ηθικό και ψυχολογικό φορτίο, αλλά σπανίως αντιμετωπίζεται ως δεξιότητα που απαιτεί συνειδητή καλλιέργεια. Στην κοινωνική πρακτική, η απολογία θεωρείται συχνά δεδομένη, ή ακόμη χειρότερα, περιττή. Ωστόσο, όταν απουσιάζει ή εκφράζεται χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, υπονομεύει τη δυνατότητα συμφιλίωσης και αναπαράγει τον διχασμό. Η ειλικρινής συγγνώμη, όταν αρθρωθεί με επίγνωση, μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός αποκατάστασης εμπιστοσύνης και αναγνώρισης της σχέσης.Η επιφανειακή χρήση της συγγνώμηςΗ φράση «συγγνώμη» χρησιμοποιείται συχνά με τελετουργικό ή αμυντικό χαρακτήρα. Σε περιβάλλοντα έντασης, αξιοποιείται για την εκτόνωση, χωρίς να συνοδεύεται από αναγνώριση πράξης ή πρόθεσης. Η ψυχοθεραπεύτρια Harriet Lerner επισημαίνει ότι η αυθεντική συγγνώμη δεν επιδιώκει να εξηγήσει ή να δικαιολογήσει την πράξη, ούτε να μεταθέσει την ευθύνη στον αποδέκτη. Αντιθέτως, αναγνωρίζει με ακρίβεια τι συνέβη, πώς επηρέασε τον άλλο και γιατί ήταν λάθος.AdvertismentΗ διατύπωση «συγγνώμη αν πληγώθηκες» είναι ενδεικτική μετατόπισης του βάρους της ευθύνης στο πρόσωπο που δέχθηκε την προσβολή. Αντιθέτως, η φράση «συγγνώμη που μίλησα επιθετικά· ήταν άδικο» αναγνωρίζει την πράξη, το αποτέλεσμα και την ανισορροπία.Ο ρόλος της ενοχής και της ηθικής επίγνωσηςΗ εμπειρία της ενοχής συχνά αποφεύγεται, καθώς είναι δυσάρεστη. Όμως, όπως υποστηρίζει η Lerner, είναι δείκτης ηθικής ζωτικότητας. Χωρίς την ικανότητα εσωτερικού ελέγχου και ενσυναίσθησης, η συγγνώμη καθίσταται ανέφικτη ή προσχηματική. Η επίγνωση του λάθους δεν επαρκεί· χρειάζεται και η βούληση για αναγνώριση και επανόρθωση. Σε αυτό το πλαίσιο, η συγγνώμη είναι έκφραση συναισθηματικής υπευθυνότητας κι όχι αδυναμίας.Συγγνώμη και αυτοεκτίμησηΗ αποφυγή της συγγνώμης δεν υποδηλώνει πάντοτε αδιαφορία. Αντίθετα, συχνά αντανακλά φόβο διάβρωσης της προσωπικής ταυτότητας. Άτομα που έχουν επενδύσει σημαντικά στην εικόνα του «καλού» ή «δίκαιου» δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι έσφαλαν, θεωρώντας ότι αυτό απειλεί τον εαυτό τους στον πυρήνα του. Το αποτέλεσμα είναι άμυνα, άρνηση ή ελαχιστοποίηση της ευθύνης.AdvertismentΗ ικανότητα διάκρισης της πράξης από την προσωπική αξία είναι κρίσιμη. Ένα λάθος δεν καθιστά τον άνθρωπο λιγότερο άξιο, ούτε η αναγνώρισή του συνεπάγεται απώλεια αξιοπρέπειας. Όπως υπογραμμίζει η Brené Brown, «η ευθύνη είναι η γενναιότητα να πεις: αυτό ήταν δικό μου. Και λυπάμαι». Πρόκειται για ενέργεια που προϋποθέτει εσωτερική σταθερότητα και ηθική διαύγεια.Η συγγνώμη ως μηχανισμός αποκατάστασης σχέσηςΣε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων, η συγγνώμη μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ανασυγκρότησης της εμπιστοσύνης. Δεν αναιρεί ό,τι συνέβη, αλλά προσφέρει ένα νέο πλαίσιο νοηματοδότησης της πράξης, όπου κυριαρχεί η πρόθεση για αποκατάσταση. Πρόκειται για πράξη που υπερβαίνει το ατομικό επίπεδο και αφορά τη σχέση καθαυτή.Η συγγνώμη δεν είναι απαραίτητα προοίμιο συγχώρεσης. Μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα, ως έκφραση ηθικής εντιμότητας και αναγνώρισης του άλλου. Ειδικά σε καταστάσεις με έντονο συναισθηματικό φορτίο, η πράξη της απολογίας, όταν είναι αυθεντική, δημιουργεί έναν ενδιάμεσο χώρο – ούτε αποσιώπηση του τραύματος, ούτε άρνηση της ευθύνης, αλλά παραδοχή και διάθεση φροντίδας.Δομικά στοιχεία ουσιαστικής συγγνώμηςΗ ουσιαστική συγγνώμη προϋποθέτει τέσσερα διακριτά στοιχεία:
- Αναγνώριση: Σαφής περιγραφή της πράξης και του αποτελέσματός της.
- Ενσυναίσθηση: Απόπειρα κατανόησης των συναισθημάτων που προκάλεσε η πράξη.
- Ευθύνη: Ανάληψη χωρίς υπεκφυγές ή επίρριψη σε τρίτους.
- Δέσμευση: Έμπρακτη πρόθεση για αλλαγή συμπεριφοράς.
Χωρίς αυτά, η συγγνώμη καθίσταται αδιάφορη. Με αυτά, μπορεί να λειτουργήσει ως μεταμορφωτική πράξη, όχι μόνο για τον αποδέκτη της αλλά και για τον ίδιο τον πομπό.Η απουσία της συγγνώμης από την εκπαίδευσηΗ κοινωνικοποίηση μέσω της εκπαίδευσης δεν ενσωματώνει, στις περισσότερες περιπτώσεις, την εκμάθηση ηθικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων όπως η συγγνώμη. Αντίθετα, προάγει συχνά μια επιφανειακή συμμόρφωση. Τα παιδιά καλούνται να πουν «συγγνώμη» ως αναμενόμενη χειρονομία, χωρίς εμβάθυνση στο περιεχόμενο της πράξης ή στην κατανόηση της βλάβης που προκάλεσαν. Το αποτέλεσμα είναι ενήλικες που δεν έχουν εκπαιδευτεί να αναλαμβάνουν ευθύνη με ουσία· άρα, ούτε να απολογούνται αποτελεσματικά.Αυτή η εκπαιδευτική ανεπάρκεια έχει κοινωνικές επιπτώσεις. Η αδυναμία ειλικρινούς απολογίας οδηγεί στη σταδιακή φθορά της εμπιστοσύνης, τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και στους θεσμούς.Συμπερασματική αποτίμησηΗ συγγνώμη είναι αποτέλεσμα καλλιεργημένης ενσυναίσθησης και ηθικής επίγνωσης. Πρόκειται για δεξιότητα θεμελιώδους σημασίας για τη διαχείριση συγκρούσεων, την αποκατάσταση σχέσεων και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Η ενσωμάτωσή της στην προσωπική πρακτική, αλλά και στη θεσμική κουλτούρα αποτελεί λειτουργική αναγκαιότητα.Η ειλικρινής συγγνώμη προσφέρει ανακούφιση στον αποδέκτη της και αποκαθιστά την εσωτερική ακεραιότητα εκείνου που την εκφράζει. Στην πράξη αυτή δεν υπάρχει απώλεια, αλλά επίγνωση, ανάληψη και πρόθεση επανόρθωσης.Βιβλιογραφία1.Harriet Lerner, Why Won’t You Apologize? Healing Big Betrayals and Everyday Hurts, Touchstone, 2017.2.Brené Brown, Dare to Lead: Brave Work. Tough Conversations. Whole Hearts, Random House, 2018.3.Carol Tavris & Elliot Aronson, Mistakes Were Made (But Not by Me): Why We Justify Foolish Beliefs, Bad Decisions, and Hurtful Acts, Mariner Books, 2007.
πηγή: enallaktikidrasi.com
