Health Rodos: Στην κβαντική φυσική, η αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg δηλώνει ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ταυτόχρονα με ακρίβεια τη θέση και την ταχύτητα ενός σωματιδίου. Η ίδια η πράξη της παρατήρησης διαταράσσει το φαινόμενο που προσπαθεί να μετρήσει. Αυτό που μετράμε αλλάζει επειδή το κοιτάμε.
Σε ψυχολογικό επίπεδο, μια ανάλογη συνθήκη φαίνεται να διέπει την ανθρώπινη εμπειρία. Η αυτοπαρατήρηση, ιδίως όταν γίνεται εντατικά ή επίμονα, δεν οδηγεί σε σταθερότητα, αλλά σε ρευστότητα. Ο εαυτός μεταβάλλεται ενόσω τον παρατηρούμε. Και όσο περισσότερο επιδιώκουμε να τον “ορίσουμε”, τόσο περισσότερο αποκαλύπτουμε τη μεταβλητότητά του.Η αβεβαιότητα, στην ψυχολογική της μορφή, είναι η αναγνώριση της πολυπλοκότητας. Το υποκείμενο, όταν εκτίθεται σε ερωτήματα για την ταυτότητά του, συχνά εισέρχεται σε μία φάση γνωστικής και υπαρξιακής διακύμανσης. Δεν γνωρίζει αν αυτό που αισθάνεται είναι “σωστό” ή αν αυτό που πιστεύει ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η εμπειρία αυτή, αν και άβολη, μπορεί να αποτελέσει προϋπόθεση εσωτερικής εξέλιξης.
Ο εγκέφαλος προσπαθεί συνεχώς να οργανώσει τον κόσμο σε προβλέψιμα σχήματα. Το ίδιο κάνει και με τον εσωτερικό κόσμο. Δημιουργεί αφηγήσεις, αυτοεικόνες, ρόλους. Όμως, αυτές οι αφηγήσεις δεν είναι στατικές. Κάθε νέα εμπειρία, κάθε συναισθηματική μετακίνηση, λειτουργεί ως “παρατήρηση” που μεταβάλλει το σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο, η ψυχική σταθερότητα δεν προκύπτει από τη στερεότητα των εικόνων, αλλά από τη δυνατότητα αναθεώρησής τους.AdvertismentΗ ψυχοθεραπευτική διαδικασία είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της δυναμικής. Ο θεραπευόμενος καλείται να παρατηρήσει τον εαυτό του — τα μοτίβα, τις πεποιθήσεις, τις αντιδράσεις του. Αυτή η παρατήρηση προκαλεί μεταβολή. Όπως στο μικροσκοπικό επίπεδο η μέτρηση επηρεάζει το σωματίδιο, έτσι και στο ψυχικό επίπεδο η ενδοσκόπηση επηρεάζει την ψυχική διάταξη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρατήρηση στον ψυχολογικό χώρο δεν είναι πάντοτε συνειδητή. Συχνά ενεργοποιείται μέσα από τις σχέσεις. Ο τρόπος που κάποιος μας βλέπει, ο τρόπος που τον βλέπουμε να μας βλέπει, ενεργοποιεί διαφορετικές εκδοχές του εαυτού. Σε αυτή τη διαλεκτική της ταυτότητας, η παρατήρηση πέρα από εσωτερική είναι και διαπροσωπική. Ειδικά σε θεραπευτικές ή σημαντικές σχέσεις, η “ματιά του άλλου” μπορεί να λειτουργήσει ως καθρέφτης που αποκαλύπτει, αλλά και μεταμορφώνει.Η αβεβαιότητα, επομένως, είναι στοιχείο της εσωτερικής κίνησης. Όταν αναγνωρίζεται και βιώνεται χωρίς άρνηση, μπορεί να γίνει ο τόπος όπου αναδύεται νέα αυτοκατανόηση. Η δυσφορία της μετάβασης είναι σύμπτωμα μιας ταυτότητας που αναδιαμορφώνεται. Αντί να την εξαλείψουμε, είναι πιο λειτουργικό να μάθουμε να τη διαχειριζόμαστε, όχι ως κίνδυνο, αλλά ως ένδειξη ψυχικής ζωντάνιας.
Ενδιαφέρον έχει και η ερμηνευτική διάσταση της παρατήρησης, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα, την αφήγηση και την αυτοκατανόηση. Όπως στον Heisenberg, όπου η μέτρηση φέρει περιορισμό, έτσι και στην αυτοβιογραφική γραφή ή την αφήγηση του εαυτού, η γλώσσα ποτέ δεν συλλαμβάνει πλήρως το βίωμα. Η ταυτότητα διαφεύγει απόλυτης περιγραφής. Κάθε προσπάθεια αποτύπωσής της συνιστά και μια μορφή ανακατασκευής της. Έτσι, η προσωπική ιστορία είναι μια ενεργή διαδικασία νοηματοδότησης.Ο εαυτός είναι ένα πεδίο πιθανοτήτων. Όπως στο κβαντικό επίπεδο, η θέση ενός σωματιδίου είναι διάχυτη μέχρι να παρατηρηθεί, έτσι και στην ανθρώπινη εμπειρία, οι πτυχές της ταυτότητας διαμορφώνονται μέσα από τη διαλεκτική παρατήρησης και βίωσης. Η συνείδηση δεν αποτυπώνει, αλλά συγχρόνως συγκροτεί αυτό που παρατηρεί.AdvertismentΗ αναγνώριση αυτής της ψυχικής αβεβαιότητας μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά απέναντι στις υπεραπλουστεύσεις της σύγχρονης πολιτισμικής ρητορικής, που ζητά καθαρούς ρόλους και διακριτές ταυτότητες. Το να διατηρεί κάποιος επίγνωση των εσωτερικών του ρήξεων, αντιφάσεων ή μεταπτώσεων είναι ένδειξη ψυχικής εντιμότητας.Η αποδοχή της ψυχικής ρευστότητας προσφέρει μία άλλη θεώρηση για την έννοια της ωριμότητας. Δεν πρόκειται για σταθερότητα ή ομοιομορφία, αλλά για ανεκτικότητα απέναντι στην ασάφεια. Η ωριμότητα δεν ορίζεται από την απουσία ερωτημάτων, αλλά από τη στάση απέναντί τους. Κάθε ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι και μια πόρτα προς το μέλλον.Πηγές / Βιβλιογραφία:
• Heisenberg, W. (1927). Über den anschaulichen Inhalt der quantentheoretischen Kinematik und Mechanik. Zeitschrift für Physik, 43(3–4), 172–198.
• Friston, K. (2010). The free-energy principle: a unified brain theory? Nature Reviews Neuroscience, 11(2), 127–138.
• Safran, J. D., & Muran, J. C. (2000). Negotiating the Therapeutic Alliance: A Relational Treatment Guide. The Guilford Press.
• Fonagy, P., Gergely, G., Jurist, E. L., & Target, M. (2002). Affect Regulation, Mentalization, and the Development of the Self. Other Press.
πηγή: enallaktikidrasi.com